Skowronek zwyczajny, skowronek polny, skowronek, rolak (Alauda arvensis) – natura małego ptaka spośród rodziny skowronków (Alaudidae).
Systematyka
Wyróżniono kilkanaście podgatunków I. arvensis:
- skowronek zwyczajny (I. arvensis arvensis) – północna, zachodnia dodatkowo środkowa Europa.
- A. arvensis sierrae – Portugalia, środkowa i południowa Hiszpania.
- A. arvensis harterti – północno-zachodnia Afryka.
- A. arvensis cantarella – południowa Europa przez północno-wschodnią Hiszpanię do Turcji i Kaukazu.
- A. arvensis armenica – południowo-wschodnia Turcja do Iranu.
- A. arvensis dulcivox – południowo-wschodnia europejska część Rosji i zachodnia Syberia do północno-zachodnich Chin i południowo-zachodniej Mongolii.
- A. arvensis kiborti – południowa Syberia, północna i wschodnia Mongolia oraz północno-wschodnie Chiny.
- A. arvensis intermedia – północno-środkowa Syberia do północno-wschodnie Chiny i Korea.
- A. arvensis pekinensis – północno-wschodnia Syberia, Kamczatka i Wyspy Kurylskie.
- A. arvensis lonnbergi – północny Sachalin.
- skowronek japoński (A. arvensis japonica) – południowy Sachalin, południowe Wyspy Kurylskie, Japonia i Wyspy Riukiu.
Występowanie
Zamieszkuje Eurazję po wschodnią Syberię i Japonię oraz Afrykę Północną. Populacje zachodnie osiadłe, wschodnie wędrują zimą bardziej na południe, zwykle kilkaset kilometrów, tam gdzie dominuje łagodniejszy klimat. Przeloty od lutego do maja i od września do listopada. Zimują w basenie Morza Śródziemnego lub w Europie Zachodniej. Introdukowany w Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii.
W Polsce bardzo liczny ptak lęgowy Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego bardzo liczny oznacza zagęszczenie 1000–10 000 par na 100 km2. krajobrazu rolniczego. Choć związany jest głównie z mozaiką pól, łąk i pastwiskach spotkać go można na biebrzańskich torfowiskach i wysoko położonych łąkach w Karkonoszach, choć góry zasiedla mniej licznie lub rzadko. Jest dominującym ptakiem na otwartych obszarach pól Wielkopolski, Mazur i Śląska. Ornitolodzy oszacowali najgęstsze tereny występowania tego ptaka na 8 par lęgowych zajmujących 10 ha powierzchni pól. Corocznie odnotowuje się zimowanie stad do kilkudziesięciu osobników, zwłaszcza w zachodniej Polsce – na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce. Wiosenna migracja jest widoczna po bardzo licznym przelocie przez kraj – ptaki grupują się wówczas w duże, liczące po kilkadziesiąt osobników, stada. W lutym, gdy jeszcze niewiele ptaków słychać, co jakiś czas widać przelatującego i śpiewającego skowronka (może być wtedy jedynym, którego słychać pośród pól). Migracje kończą się w pierwszych dniach maja.
Charakterystyka
Wygląd zewnętrzny : Sylwetka szczupła. Obie płci ubarwione jednakowo. Nie różnią się zbytnio między sobą oprócz tego, że samice są trochę mniejsze. Na głowie krótki, ledwo widoczny czubek utworzony z piór na wierzchu głowy (bardziej wydatny występuje u skowronka borowego). Zaznacza się wyraźniej w trakcie stroszenia piór. Upierzenie szaroziemiste z intensywnym, ciemniejszym szarym, śniado-brązowym kreskowaniem, jaśniejszym od spodu, stanowiącym doskonałą barwę maskującą. Brwi i obramowanie policzków o nieco jaśniejszym odcieniu niż reszta ciała. Spód brudnobiały, na piersi brązowo kreskowany, niżej jednolity, bez kreskowania. Skrzydła trójkątne, lotki mają jasne końcówki. W locie wyraźnie widoczna biel tylnej krawędzi skrzydeł i skrajnych sterówek. Dobrze widać je z niewielkiej odległości w trakcie podrywania się ptaka do lotu. Nogi jasnoróżowe z długim tylnym, prawie prostym pazurem tylnego palca. Jest on bardzo charakterystyczny i ułatwia poruszanie się po ziemi. Dziób ma dość krótki, ale ogon jest długi. Ten największy ze skowronków rozmiarami przewyższa wróbla.
Rozmiary ciała
długość ciała :ok. 17-19 cm
rozpiętość skrzydeł :ok. 30-35 cm
długość skrzydła: samiec ok. 105-115 mm, samica ok. 95-105 mm
Masa ciała
samiec ok. 30-45 g, samica ok. 25-38 g
Głos
Wabi krótkim, płynnym "prrit". Śpiewa przede wszystkim w długim locie tokowym nad łąkami i polami, rzadziej siedząc na ziemi – zdarza się to przy silnym wietrze, ale spłoszony wylatuje natychmiast z głośnym śpiewem w powietrze. Śpiew jest potoczysty, perlisty, złożony z szybkich, wysokich, wibrujących, świergocących treli, przyjemny dla ludzkiego ucha. Może zawierać naśladownictwa głosów innych ptaków. Najczęściej samiec podrywa się milcząco z ziemi prawie pionowo, po jakimś czasie na wysokości 10-20 m zaczyna śpiewać, następnie nie przerywając śpiewu wznosi się dalej prosto w górę, zataczając łuki, spiralnie, z szybkimi uderzeniami skrzydeł, na znaczną wysokość (100-200 m) i tam zawisa w jednym punkcie. Po kilku-kilkunastu minutach rozpościera skrzydła i powoli powraca spiralnym lotem ślizgowym na ziemię nadal śpiewając. Na wysokości 10-20 m przestaje śpiewać, składa skrzydła i szybko opada w dół, przed samą ziemią wyhamowując przez rozłożenie skrzydeł i ogona. Lądowanie nie sprawia mu trudu. Skowronki śpiewają przez cały dzień – zaczynają jeszcze przed wschodem słońca, a kończą po jego zachodzie. Ich śpiew można usłyszeć zaraz po przylocie z zimowisk (nawet w końcu lutego), a następnie przez całą porę toków i gniazdowania. Tylko podczas mgły milkną na pewien czas, podobnie jak w sierpniu i we wrześniu, w okresie pierzenia. W maju średni czas trwania śpiewu wynosi około 2 minut. Głównym jego celem jest oznaczenie terytorium (tak by inne samce go nie przekraczały) i wabienie samic. Jest typowy dla ptaków terenów otwartych, gdyż zastępuje melodie wykonywane z wysokich, eksponowanych miejsc. Wzniesienie się na dużą wysokość wymaga od ptaka siły. 8-minutowy śpiew, który mu towarzyszy jest bardzo trudny do wykonania z racji techniki oddychania ptaków.
Zachowanie
W porze lęgowej broni terytorium, poza tym ptak towarzyski. Zachowuje ostrożność i skrytość. Wędruje zwykle w dużych, luźnych stadach, nawet do 1000 osobników. Najczęściej przesiaduje na ziemi, choć unika zupełnie nieporośniętych obszarów, gdyż roślinność służy mu za schronienie. Tylko wyjątkowo może usiąść na bardziej wyeksponowanym lub wyżej położonym punkcie w terenie, jak słupki i druty.
Długość życia
Średnio 3 lata, maksymalny odnotowany wiek – 10 lat.
Środowisko
Pierwotnym siedliskiem tego ptaka był step. Obecnie skowronek preferuje krajobraz rolniczy bez gęściej rosnących krzewów i drzew- pola uprawne (najlepiej gdy są obsiane zbożami), otwarte, porośnięte trawą pofałdowane pastwiska, nizinne i górskie łąki o umiarkowanej wilgotności, tereny bezleśne, odkryte bagna, pagórki. Mniej licznie występuje na torfowiskach, na całkowitych zrębach i otwartych terenach ruderalnych. Ponadto zamieszkuje tundrę. Gnieździć może się na wydmach i dużych porębach. Szczególnie dobre warunki znajduje nad morzami, gdzie na ekstensywnie wykorzystywanych łąkach i pastwiskach, na których pasa się owce, znajduje dość miejsca na gniazda. Potrafi się też dostosować do dość ubogich moczarów na nizinach wewnątrz lądu.
Należy do niewielu gatunków, którym nie przeszkadzają zmiany zachodzące w rolnictwie, a co za tym idzie, intensywne przekształcenia w krajobrazie. Preferuje bowiem wielkopowierzchniowe uprawy roślin zbożowych i innych.
Pożywienie
Głównie owady (dorosłe, poczwarki i larwy), pająki, wije i dżdżownice oraz inne bezkręgowce, jesienią i zimą uzupełnione o nasiona traw, chwastów i zbóż (głównie pszenicy) oraz zielone części roślin. Połowę diety stanowi pokarm zwierzęcy.
Skowronki zbierają owady na ziemi, z roślin, czasem wygrzebują je z gruntu. Zimą przeważa już w znacznej mierze pokarm roślinny. W trakcie żerowania spokojnie chodzi lub biega po ziemi.
Lęgi
skowronka
Skowronki na tereny lęgowe przylatują w lutym. W ciągu roku wyprowadza jeden lub najczęściej dwa, a nawet trzy lę
Zachowania godowe: Samiec nieustannie śpiewa w locie tokowym, wznosząc się wysoko w górę. Śpiewem utrzymuje też inne samce w odpowiedniej odległości od swego terytorium. Kontynuuje śpiew również wówczas, gdy samica buduje już gniazdo i wysiaduje jaja.
Gniazdo : Samica buduje gniazdo bezpośrednio na ziemi, pośród niezbyt gęstej lub niskiej roślinności zielnej (np. w jarym zbożu), w płytkim dołku wyściełanym źdźbłami traw, niewielką ilością końskiego włosia i cienkich korzonków. Gniazdo jest dobrze ukryte. Najczęściej przylatujący skowronek nie ląduje w jego pobliżu, lecz gdzieś dalej i dochodzi do niego pieszo.
Jaja i wysiadywanie: W zniesieniu 3-5 jaj o średnich wymiarach 23×16 mm, o zróżnicowanym tle od białoszarego po oliwkowe lub białobrązowe z licznymi, szarobrązowymi plamkami. Średnia wielkość lęgu jest większa na wschodzie niż na zachodzie. Jaja są wysiadywane przez 11-14 dni wyłącznie przez samicę. W tym czasie samiec nadal śpiewa.
Pisklęta : Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 8-11 dniach, ale przez pewien czas są jeszcze uzależnione od pokarmu przynoszonego przez oboje opiekującymi się nimi troskliwie rodziców i nie są zdolne zarazem do lotu. Młode ukryte w pobliżu gniazda oczekują, aż powrócą oni z pożywieniem. Pisklęta stają się lotne w wieku ok. 3 tygodni. W tym okresie wnętrze paszczy młodych jest nieco żółte, a na języku widać trzy czarne plamki. Dojrzałość płciową osiągają w 1. roku życia.
Status i ochrona
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkowąRozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt .
W ostatnich latach przynajmniej na zachodzie Polski liczebność skowronków spada. Przyczyną może być zarówno intensyfikacja rolnictwa (wprowadzanie maszyn, nawozów sztucznych i trujących oprysków odbiera mu siedliska), jak i zaprzestanie użytkowania, np. na Pomorzu, Mazurach i Dolnym Śląsku. Obecnie sytuacja nie pogarsza się. Badania Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych dowiodły, że w latach 2000 – 2006 ogólna populacja krajowa umiarkowanie wzrastała.
Proces spadku populacji ma nasilony charakter zwłaszcza w Europie Zachodniej, gdzie pola mają ogromne powierzchnie, a uprawy są mało zróżnicowane. W Europie znajdują się regiony, gdzie gatunkowi grozi już nawet wymarcie.
Ciekawostki
Skowronek niegdyś był hodowany w domach i zjadany. Aż do początku dwudziestego wieku skowronki jadano także w Polsce i sąsiednich krajach. W Europie Środkowej jest to obecnie zabronione, ale w niektórych krajach południowej Europy nadal poluje się na skowronki.
Nazwy polskie
newzealandline 